Phân tích chính sách môi trường – môn học mới cho các nhà quản lý tương lai

Tại buổi tọa đàm, hầu hết các ý kiến đều tập trung góp ý về khung chương trình môn học. Trong đó, đáng chú ý hơn cả là ý kiến của PGS.TS Nguyễn Danh Sơn, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển bền vững vùng Bắc bộ – Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Theo ông Sơn, về cơ bản, khung chương trình đã đáp ứng được nhu cầu đào tạo, tuy nhiên, cần điều chỉnh một số nội dung cho phù hợp. Trước tiên là danh mục tài liệu tham khảo, đây là yếu tố quan trọng trong quá trình đào tạo, cung cấp rất nhiều tri thức nền về môn học, vì vậy, cần chú ý bổ sung thêm nguồn tài liệu, đặc biệt là những tài liệu chính thức về môn học, chứ không chỉ chung chung nói về chính sách hay quản lý môi trường.

Thứ hai, về khung chương trình, cần lựa chọn những điểm mới để đưa vào giảng dạy. Theo đó, cần chú ý tới Khái niệm chính sách  vì nhiều khi khái niệm chính sách của Việt Nam và quốc tế không giống nhau, thậm chí là khác nhau; dẫn đến việc giảng dạy, hoạch định và tư vấn chính sách cũng khác nhau. Tiếp đến là việc xây dựng Khung phân tích lựa chọn Bộ công cụ phân tích  và sử dụng Kỹ năng phân tích. Ông đặc biệt nhấn mạnh đến Bộ công cụ và Kỹ năng phân tích vì hai điều này sẽ trang bị cho nhà hoạch định những kỹ năng cơ bản trong quá trình xây dựng chính sách…

Ngoài những góp ý cho nội dung chương trình, một số đại biểu cũng thảo luận xoay quanh cách thức giảng dạy môn học. Theo ông Nguyễn Văn Duyên, chuyên gia về Luật môi trường, thay bằng việc chỉ giảng giải lý thuyết, các giáo viên có thể lồng ghép, liên hệ với các vụ việc thực tế đang xảy ra (như vụ Vedan, Miuon…) hoặc đặt ra các tình huống giả định để các em thực hành kỹ năng phân tích vấn đề, phân tích các chính sách liên quan. Có như vậy, môn học sẽ thú vị, hiệu quả và thiết thực hơn.

Nhấn mạnh đến tính thế thừa khi xây dựng một môn học mới, PGS.TS Nguyễn Thị Ngọc Huyền, Trưởng khoa Khoa học quản lý, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết thêm: trên thực tế, môn học Phân tích chính sách với các phương pháp, kiến thức chung về phân tích chính sách đã được khoa Khoa học quản lý đưa vào giảng dạy từ lâu. Vì thế, khoa Môi trường và Đô thị có thể tham khảo những phương pháp, kiến thức cũng như kinh nghiệm giảng dạy từ môn học này để bổ sung, hoàn thiện cho khung chương trình môn học Phân tích chính sách môi trường.

Để môn học thực sự có ý nghĩa và hiệu quả, theo bà Vũ Xuân Nguyệt Hồng, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương – CIEM, cần sớm chuẩn hóa chương trình học và cần có sự gắn kết giữa trường, viện với các cơ quan hoạch định chính sách.

… đến việc hoàn thiện hệ thống chính sách

Mục đích cuối cùng của việc giảng dạy môn học này cũng là nhằm xây dựng được những chính sách môi trường có tính thực thi cao, có tác động tích cực tới xã hội, mà những điều này phụ thuộc rất nhiều vào quá trình làm chính sách, phân tích chính sách, đánh giá, giám sát chính sách, và đặc biệt là người làm chính sách.

Tuy nhiên, thực tế đáng buồn hiện nay là các nhà hoạch định chính sách của chúng ta hiện nay thường thiếu đánh giá tác động đối với các khía cạnh kinh tế, xã hội và môi trường. Vì thế, nhiều khi một chính sách đưa ra có thể lại làm tiêu tốn nguồn lực của xã hội hơn so với những lợi ích mà chính sách đó mang lại.

Bàn về thực trạng nghiên cứu, phân tích chính sách môi trường hiện nay, bà Vũ Xuân Nguyệt Hồng cho biết, tuy có nhiều chuyển biến tích cực nhưng quá trình làm chính sách tại các bộ ngành, địa phương vẫn còn yếu, chưa đáp ứng nhu cầu xã hội, thiếu thể chế hóa yêu cầu về phân tích chính sách.

Cùng chung ý kiến với bà Hồng, ông Nguyễn Thanh Tùng, Chuyên viên Vụ Pháp chế, Bộ Tài nguyên và Môi trường phát biểu: so với sự phát triển nhanh chóng của tình hình thực tế hiện nay thì hệ thống chính sách pháp luật về môi trường của ta còn nhiều hạn chế, bất cập. Dù không ngừng hoàn thiện, bổ sung nhưng chúng ta vẫn chưa có một hệ thống chính sách hoàn chỉnh và đồng bộ trong lĩnh vực này. Các quy định về bảo vệ môi trường còn tản mạn và được quy định trong nhiều văn bản và ở nhiều cấp độ khác nhau. Một số chính sách về bảo vệ môi trường chưa được nghiên cứu, định hướng rõ. Đặc biệt, chưa chú trọng công tác điều tra, đánh giá tác động và hiệu quả của ác chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường đối với kinh tế – xã hội để xem xét tính khả thi cũng như yêu cầu sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh kịp thời trong quá trình phân tích, hoạch định chính sách, pháp luật.

Tính dự báo trong phân tích chính sách bảo vệ môi trường cũng rất yếu, dẫn đến chính sách được ban hành thiếu tính ổn định, hay bị thay đổi, không đáp ứng kịp thời với yêu cầu quản lý và sự phát triển của xã hội, không giải quyết được vấn đề đặt ra. Quy trình hoạch định chính sách nói chung và chính sách bảo vệ môi trường nói riêng còn bị khép kín, việc lấy ý kiến tham gia của đối tượng chịu sự điều chỉnh trực tiếp của chính sách còn ít, nếu có thì hình thức.