Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, từ ngày 01/06/2008 sẽ dừng mọi hoạt động xuất khẩu (XK) than tiểu ngạch qua cửa khẩu cảng Vạn Gia, tỉnh Quảng Ninh. Song câu hỏi lớn nhất: "Liệu động thái này có loại trừ được vấn nạn xuất lậu than qua biên giới?" vẫn còn bỏ ngỏ! Theo lãnh đạo Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản (TKV) thì mọi việc để chuyển từ xuất "tiểu" sang xuất "chính" đã sẵn sàng.
Chủ động đón nhận…
Ông Trần Xuân Hoà – Tổng giám đốc TKV khẳng định: “Chúng tôi đã chủ động đón nhận và triển khai quyết định của Thủ tướng. Đến hết tháng 5, TKV đã hoàn tất việc thống kê và chuyển giao toàn bộ các hợp đồng XK uỷ thác của 9 công ty, đơn vị trước đây được phép XK tiểu ngạch, chuyển giao hợp đồng đã ký với các đối tác nước ngoài để TKV trực tiếp ký kết với các đối tác này theo hình thức đấu giá như các lô hàng chính ngạch”.
TKV cũng sẽ thực hiện việc in lại toàn bộ hoá đơn xuất than, trong đó, ghi rõ từng loại hoá đơn than xuất cho từng hộ tiêu thụ than ở trong nước như hoá đơn bán than cho điện riêng, cho các hộ giấy, xi măng, phân bón riêng, hoá đơn XK riêng… từ đó, cơ quan chức năng có thể kiểm soát, xác định nguồn gốc than, phát hiện kịp thời những đối tượng vận chuyển, kinh doanh than sai mục đích.
Tuy nhiên, dư luận cho rằng, để mọi việc đi vào quy củ thì còn nhiều việc phải làm, trong đó phải có quyết tâm rất cao từ Trung ương, chính quyền địa phương và TKV. Về phía TKV, lãnh đạo tập đoàn này vừa quyết định dừng ngay việc khai thác than lộ vỉa của Công ty CP đầu tư thương mại và dịch vụ TKV giao các điểm lộ vỉa cho các Công ty than khai thác. Toàn bộ thiết bị xe máy của Công ty này sẽ chuyển sang làm thuê các công đoạn bốc xúc đất đá cho các Công ty thành viên khai thác than của tập đoàn (TĐ).
Theo ông Hoà thì việc xuất khẩu (XK) than tới đây sẽ được tập trung về một đầu mối do Ban XNK thuộc TĐ đảm nhiệm, lấy tư cách pháp nhân của TĐ và Công ty chuyên XK than thuộc TKV là Coalimex được ký hợp đồng trực tiếp với đối tác nước ngoài thông qua đấu giá than. Bên cạnh đó, được biết từ 01/01/2009 tỉnh Quảng Ninh và TKV cũng đã thống nhất lộ trình sẽ chỉ XK than thương phẩm qua cảng, các công đoạn chế biến, sàng tuyển bắt buộc phải thực hiện ở nơi khai thác.
Theo đó, từ 120 cảng than tư nhân đang mọc như nấm hiện nay sẽ phải được tỉnh quy hoạch lại để chỉ còn khoảng 10 cảng XK than chuyên dụng, trong đó, TKV chỉ XK tại 2 cảng chủ yếu là Hòn Gai và Cẩm Phả.
 Xuất khẩu than đi thị trường các nước tại cảng Cẩm Phả. |
Loại trừ xuất than lậu – khó!
Trong khi cam kết TKV sẽ làm hết sức mình để không tái diễn tình trạng xuất than lậu thì ông Hoà vẫn băn khoăn: Khi chuyển từ xuất tiểu ngạch sang chính ngạch, thì hải quan, biên phòng sẽ là những lực lượng có thể quá tải do việc phải bố trí nhân lực, phương tiện để kiểm tra, kiểm soát chính ngạch và tuần tra để phát hiện hoạt động XK than lậu có thể chuyển từ công khai sang lén lút, lợi dụng địa bàn trên biển rất rộng lớn, khó phát hiện. Do đó, trả lời câu hỏi, liệu sau khi dừng XK tiểu ngạch thì việc xuất lậu than qua biên giới có bị loại trừ hay không là rất khó.
Một số chuyên gia ngành than còn cho rằng, bản chất của hiện tượng xuất lậu than còn do hiện nay giá tiêu thụ nội địa đang thấp hơn giá than XK nên cứ có lợi nhuận cao thì các đối tượng sẽ tìm mọi cách vận chuyển than lậu để kiếm lời. Bởi vậy, về lâu dài, muốn chống triệt để nạn than xuất lậu thì phải đưa giá than theo giá thị trường.
Về vấn đề này, Tổng giám đốc TKV Trần Xuân Hoà phân tích: “Việc để giá than trong nước thấp như hiện nay, Chính phủ đang bù lỗ không đúng đối tượng. Trước thời điểm dự kiến tăng giá than đầu năm nay, chúng tôi đã thoả thuận với các Công ty liên doanh xi măng để bán với mức giá như các hộ tiêu thụ nội địa khác, nhưng Chính phủ quyết định vẫn giữ nguyên giá than bán cho xi măng nên hiện nay, sản xuất xi măng của cả các liên doanh cũng đang được “ăn theo” giá than bán cho xi măng trong nước.
Trên thực tế, lãi của các doang nghiệp xi măng đang “ăn” vào giá than. Nhưng thử hỏi có người tiêu dùng nào mua được xi măng giá gốc (khoảng 65.000đ/bao), như vậy là lợi nhuận rơi vào khâu trung gian. Do đó, chúng tôi kiến nghị Chính phủ trong điều hành giá than nên theo giá thị trường, thuế thu từ lợi nhuận khai thác XK than sẽ được Chính phủ điều tiết đúng đối tượng, chứ không bao cấp tràn lan như hiện nay”.
