Tổ chức Động vật hoang dã châu Á (AAF) đầu tư hàng chục tỷ đồng xây dựng Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam tại Vườn quốc gia (VQG) Tam Đảo. Đây là trung tâm hiện đại nhất châu Á với quy mô nuôi dưỡng, chăm sóc ít nhất 100 cá thể. Tuy nhiên, nỗi lo lớn nhất của trung tâm này là không biết bao giờ mới có gấu để cứu hộ…
Gấu ơi, hãy về đây…
TS Tuấn Bendixsen (Việt kiều Úc), Giám đốc Trung tâm Cứu hộ gấu kể rằng, ý tưởng xây dựng trung tâm bắt đầu từ cuối năm 2005. Thời điểm đó, Bộ NN-PTNT đã ban hành Quyết định 02 về quản lý gấu nuôi nhốt. Toàn bộ hơn 4.000 con gấu nuôi trên toàn quốc được đăng kí và gắn chíp điện tử. Sau ngày 28/02/2005, gấu không đăng kí được phát hiện trong các trang trại hay bị buôn bán đều là bất hợp pháp, đồng thời chủ sở hữu chúng sẽ bị khởi tố. Tuy nhiên việc xử lý lại gặp khó khăn do chưa có trung tâm cứu hộ hoàn chỉnh đủ năng lực cứu hộ loài động vật này.
Với mục đích hỗ trợ Việt Nam (VN) có trung tâm xử lý gấu nuôi nhốt trái phép, AAF đã ký kết thoả thuận đầu tư xây dựng Trung tâm Cứu hộ gấu tại VQG Tam Đảo. Theo đó, AAF sẽ đầu tư tài chính để xây dựng 1 trung tâm cứu hộ gấu với cơ sở vật chất và trang thiết bị hiện đại. AAF sẽ trực tiếp quản lý trung tâm 20 năm, sau đó sẽ chuyển giao cho VN…
Ông Tuấn Bendixsen cho biết, trung tâm đã hoàn thành giai đoạn 1, có thể nuôi cùng lúc ít nhất 100 cá thể. Để vận hành hệ thống này, trung tâm đã có 20 cán bộ, nhân viên gồm 1 bác sĩ thú y người Úc, 2 y tá thú y người Anh và Hà Lan, 3 chuyên gia chăm sóc và 17 nhân viên VN. “Tôi có thể khẳng định đây là trung tâm cứu hộ gấu hiện đại nhất châu Á, điều kiện cho gấu sinh sống tại đây tốt gấp một ngàn lần so với các cơ sở nuôi nhốt tư nhân”. Tuy nhiên nỗi lo lớn nhất của ông Tiến sĩ Việt kiều Úc là không biết bao giờ mới có gấu để mà…. cứu hộ.
Mặc dù theo quy định mọi cá thể gấu không đăng kí, không gắn chíp được coi là bất hợp pháp nhưng tình trạng buôn bán loài động vật này vẫn diễn ra. Đơn cử tháng 09/2007, qua kiểm tra 6 cơ sở nuôi nhốt gấu ở Quảng Ninh) với 281 con gấu nuôi đã phát hiện 80 con không có hồ sơ quản lí, không gắn chíp điện tử theo dõi.
Để “đón đầu” 80 cá thể gấu nuôi trái phép, không gắn chíp về cứu hộ, Trung tâm đã kí thỏa thuận với Cục Kiểm lâm. Theo đó, trung tâm sẽ hỗ trợ kinh phí 450 triệu đồng để hỗ trợ di chuyển 80 con gấu không gắn chíp về cứu hộ. Ông Tuấn cho biết, đợt đầu trung tâm đã cấp cho Cục kiểm lâm 100 triệu đồng nhưng tháng 03/2008, Nhà nước lại cho hợp thức hóa số gấu trên. Như vậy “tiền đã trao” mà đến nay gấu vẫn chưa về!
Chưa thống nhất xử lý số gấu tịch thu
Ông Hà Công Tuấn, Cục trưởng Cục Kiểm lâm đưa ra 5 lý do khiến cơ quan chức năng chưa thống nhất áp dụng pháp luật trong việc xử lý 80 con gấu không gắn chíp ở Quảng Ninh, mà phải đề nghị Bộ NN-PTNT đề xuất Thủ tướng xem xét, chỉ đạo hướng xử lý.
Thứ nhất, theo Điều 190 của Bộ luật Hình sự năm 1999 thì hành vi nuôi nhốt động vật hoang dã, quý hiếm không cấu thành tội phạm, nên không thể xử lý hình sự đối với các hộ nuôi nhốt gấu trái phép.
Thứ hai, Nghị định 139/2004/NĐ-CP, ngày 25/06/2004 của Chính phủ về xử lý phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản lại quy định phải truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi “xâm hại đến thực vật hoặc động vật hoang dã nhóm IA, IB…”.
Thứ ba, Nghị định 159/2007/NĐ-CP, ngày 30/10/2007 thay Nghị định 139/2004/NĐ-CP đã bổ sung quy định xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi nuôi nhốt động vật rừng nguy cấp, quý hiếm nhóm IB trái phép. Tuy nhiên, nghị định này lại có hiệu lực thi hành ngày 24/11/2007, sau thời điểm kiểm tra, phát hiện vi phạm.
Thứ tư, theo quy định hiện hành về bảo tồn động vật hoang dã trong điều kiện nuôi nhốt, nhất là với trường hợp tịch thu động vật nuôi với số lượng lớn, thú hung dữ; trách nhiệm bảo đảm các điều kiện nuôi như tiêu chuẩn chuồng trại, kỹ thuật chăm sóc, kinh phí còn chưa cụ thể để bảo đảm thực hiện thống nhất.
Thứ năm, dù Bộ NN-PTNT đã ban hành Quyết định 47/2006/QĐ-BNN, quy định về quản lý gấu nuôi, nhưng do những vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật về xử lý hành vi vi phạm nên Bộ NN – PTNT phải báo, xin ý kiến Thủ tướng.
Sau khi lấy ý kiến từ các Bộ: Công an, Tài chính, Tư pháp, ngày 10/03/2008, Bộ NN – PTNT đã có công văn số 568/BNN-KL trình Thủ tướng xem xét chỉ đạo cho phép áp dụng Nghị định 159/2007/NĐ-CP để xử lý vi phạm hành chính người vi phạm; áp dụng biện pháp giải quyết tang vật gấu sống phù hợp với thực tiễn.
Cũng theo ông Hà Công Tuấn, có 4 cơ sở để đề xuất việc tiếp tục nuôi gấu, đó là: Các cá thể gấu nuôi nhốt trái phép tại Quảng Ninh đã rất lâu, không xác định chính xác về nguồn gốc xuất xứ, nên không thể tái thả lại rừng. Việc cứu hộ đối với gấu phải nuôi chúng suốt đời. Tổ chức Động vật châu Á (AAF) mới hỗ trợ Cục Kiểm lâm xây dựng trung tâm cứu hộ gấu tại VQG Tam Đảo.
Tuy nhiên, đến nay chưa có bất kỳ cam kết nào với tổ chức này về việc thu 80 cá thể tại Quảng Ninh để cứu hộ tại trung tâm (!?). Nếu áp dụng biện pháp tiêu huỷ số gấu tịch thu là không phù hợp với mục đích bảo tồn.
