Nằm ở sườn phía Đông của dãy Trường Sơn và trải dài trên ba huyện Con Cuông, Anh Sơn và Tương Dương của tỉnh Nghệ An, Vườn quốc gia Pù Mát được thành lập vào năm 2002, có diện tích tự nhiên 194.000 ha, trong đó vùng bảo tồn 94.000 ha và vùng đệm 100.000 ha. Riêng đỉnh Pù Mát cao 1.841m được xem như chủ sơn cả vùng.
Vườn quốc gia Pù Mát là một kho tàng về các nguồn gien hoang dã, quý hiếm, là một trong số ít khu bảo tồn đa dạng sinh học lớn nhất nước ta. Vườn quốc gia này có thảm thực vật phong phú với 2.494 loài thực vật, thuộc 931 chi, 202 họ, trong đó có 37 loài trong sách đỏ Việt Nam và 20 loài trong sách đỏ quốc tế. Các loài thực vật quý hiếm ở đây gồm có pơ-mu, sa-mu và sao Hải Nam. Trong rừng có đến 220 loài cây dược liệu như hà thủ ô, thổ phục linh, quế, ba kích, hoài sơn… Các loài cây lấy gỗ như trầm hương, mun, chò, sao … và gần 100 loài rau và cây ăn quả.
Hệ động vật cũng rất phong phú và đa dạng. Bước đầu thống kê được 241 loài thú, thuộc 86 họ, 28 bộ, trong đó có 24 loài thú, 25 loài bò sát, 137 loài chim, 15 loài lưỡng thê. Có nhiều loài thú quý hiếm như voi, hổ, báo gấm, sơn dương, voọc, vượn đen, gấu chó… Các loài chim quý như trĩ sao, gà lôi, cao cát, gà tiêu…
Tại Vườn quốc gia Pù Mát, bạn có dịp thưởng ngoạn nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Thú vị nhất là dùng thuyền máy xuôi ngược trên dòng sông Giăng trong xanh để ngắm nhìn phong cảnh thiên nhiên hữu tình đôi bờ với những rặng núi đá cao vút, những rừng cây cổ thụ nghiêng mình soi bóng nước. Thỉnh thoảng, du khách còn bắt gặp những đàn khỉ tinh nghịch, nhảy nhót từ cành cây này sang cành cây khác như làm xiếc.
Dọc theo bờ nước có những con kỳ nhông, tắc kè nhiều màu sắc sặc sỡ rượt đuổi nhau. Vào ban mai hay lúc chiều tà, ở đây có đến hàng trăm loài chim cùng hòa tấu, tạo nên bản nhạc rừng thật vui tai. Cái thú nhất là xuôi bè trên sông Giăng câu cá, những chú cá còn tươi rói đem nướng trên lò than hồng. Ăn cá suối nướng nhấm với rượu cần rồi nằm giữa rừng ngắm trời đất, núi sông.
Tại Vườn quốc gia Pù Mát, bạn sẽ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của muôn vàn cỏ cây, hoa lá. Từ những cây cổ thụ có tuổi thọ hàng ngàn năm cho đến những loại cây cỏ, rêu, địa y và các loại dây leo chằng chịt. Do địa hình đa dạng và phức tạp, Vườn quốc gia Pù Mát có nhiều cảnh đẹp thật hấp dẫn, là nơi quần tụ nhiều loài thú quý hiếm và muôn vàn cây cối khác nhau. Có những cây mọc tận trên đỉnh đá vôi cao chót vót như cây Tuế, có những loài mọc từ vách đá cheo leo, buông những chùm rễ rậm rạp và lạ mắt, lại có những loại cây sống nhờ thân cây khác hay quấn chặt lấy cành cây. Những điều đó gợi cho du khách thú ham thích tìm hiểu những điều kỳ diệu còn ẩn chứa trong thiên nhiên.
Nếu có ý định tham quan vườn quốc gia này, du khách nên đi vào ban mai là tốt nhất và nên đi từng nhóm nhỏ để không gian được yên tĩnh. Hãy cảm nhận rừng bằng đôi tai nhạy cảm và bằng toàn bộ cơ thể mình. Không chỉ được chiêm ngưỡng những cảnh đẹp hùng vĩ đầy thơ mộng mà thiên nhiên đã ưu ái ban tặng cho nơi đây, du khách còn có dịp tìm hiểu những địa danh liên quan đến sự hình thành và phát triển của loài người từ thời xa xưa, sự phát triển lịch sử đất nước, khám phá nét sinh hoạt độc đáo của các dân tộc anh em sống trong vùng đệm của Vườn quốc gia Pù Mát.
Đã đặt chân đến Pù Mát, chớ bỏ qua các thắng cảnh nổi tiếng như thác Khe Kèm, hang Ốc, bãi Mỏ Vịt, hoặc tản bộ trong rừng săng lẻ, rừng cây lùn … vừa kỳ thú vừa hoang dã. Cũng chớ bỏ qua những dấu tích lịch sử như: bia Ma Nhai, nơi gần 700 năm trước quân nhà Trần đã lập nên chiến công hiển hách khắc ghi vào đá ở nơi biên ải trong công cuộc đánh đuổi giặc ngoại xâm; hoặc thành Trà Lân, nơi ghi dấu ấn của cuộc kháng chiến chống quân Minh thế kỷ 15; hay hang ông Trạng, nơi hơn 600 năm trước, trạng Bùng Phùng Khắc Khoan bị lưu đày…
Và đến vườn quốc gia Pù Mát, du khách cũng nên thưởng thức hương vị độc đáo “Cơm Kẻ Qua, cá sông Giăng” cùng với món gà rừng nướng hay món cá chày nướng kho với măng đắng vừa lạ miệng, lại ngon cơm.
Ngoài Vườn quốc gia Pù Mát, Nghệ An còn có các Vườn quốc gia Pù Huống và Pù Hoạt. Nhưng riêng Pù Mát không thôi cũng đủ tiêu biểu cho cả vùng rừng núi tây Nghệ An và hệ thống núi non Bắc Trường Sơn.
Tháng 11 năm 2007 Vườn quốc gia Pù Mát được tổ chức UNESCO công nhận là khu dự trữ sinh quyển thế giới, đồng thời Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An cũng đã phê duyệt quy hoạch chi tiết khu du lịch thác Khe Kèm. Đây là tiền đề và là điều kiện để Vườn quốc gia Pù Mát phát triển du lịch sinh thái và là địa điểm lý tưởng để du khách đến tham quan, nghiên cứu và giải trí.
