Bắc Hà là trung tâm du lịch văn hóa – sinh thái thứ hai của tỉnh Lào Cai, sau vùng du lịch Sa Pa. Nơi đây có khí hậu trong lành, mát mẻ đặc trưng ôn đới, phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hùng vĩ.
Không chỉ vậy, người Bắc Hà giàu lòng mến khách, truyền thống văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, giúp Bắc Hà trở thành một điểm đến du lịch văn hóa, sinh thái hấp dẫn. Nói đến du lịch văn hóa Bắc Hà, phải nhắc tới vùng văn hóa đồng bào Tày xã Tả Chải nổi tiếng với lễ hội lồng tồng và những điệu xòe sôi động.
Nền văn hóa dân tộc Tày xã Tả Chải, nhất là văn hóa lễ hội với hội xòe, lễ hội lồng tồng đặc sắc hấp dẫn… mang đậm nét văn hóa dân tộc với sự độc đáo, tinh tế. Ðó chính là thế mạnh để Tả Chải khai thác tiềm năng phát triển loại hình du lịch văn hóa, du lịch văn hóa cộng đồng.
Ðồng bào Tày ở Tả Chải duy trì tổ chức đều đặn các lễ hội truyền thống. Ngoài Tết Nguyên đán, Tết Nguyên tiêu, vào ngày rằm tháng chạp âm lịch bà con tổ chức lễ hội lồng tồng (xuống đồng), 2-2 âm lịch tổ chức lễ cúng rừng, sau vụ mùa vào tháng 10 âm lịch tổ chức lễ cơm mới…
Các lễ hội này đã góp phần giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa, đặc biệt là văn hóa – văn nghệ dân gian, thể dục – thể thao dân tộc, văn hóa cộng đồng… tăng cường củng cố khối đại đoàn kết dân tộc. Văn hóa lễ hội chính là nét hấp dẫn khách du lịch nhất của vùng đất này. Lễ hội lồng tồng là lễ hội lớn nhất của đồng bào Tày xã Tả Chải.
Ðây là lễ hội cúng thần nông của đồng bào. Trước đó một tháng, chín thôn, bản và xã Tả Chải đã tổ chức họp bàn chuẩn bị cho lễ hội. Mọi người tập trung ở nhà già làng, trưởng bản hay ở nhà văn hóa cộng đồng tập luyện các điệu múa, các bài hát… Suốt một tháng, khắp các thôn, bản sống trong không khí háo hức chờ đón ngày hội. Vào dịp này, đồng bào Tày xã Tả Chải mời khách ở các thôn, bản khác, các dân tộc khác như Nùng, Mông, Kinh… đến tham gia và dự hội.
Bởi vậy lễ hội thêm tưng bừng, tràn ngập tình đoàn kết giữa các dân tộc. Ði hội, ai cũng sắm cho mình bộ đồ mới, đẹp nhất. Ðặc biệt là các cô gái Tày trong trang phục chàm đen, làn da trắng hồng, mịn màng, các thiếu nữ dân tộc Mông trong trang phục thổ cẩm rực rỡ, hoa văn tinh xảo…
Ðến với lễ hội, du khách thật sự ấn tượng với nét đẹp văn hóa truyền thống tinh tế, độc đáo của đồng bào Tày, nhất là các hoạt động văn hóa – văn nghệ dân gian, hội xòe. Mở đầu lễ hội là phần lễ, các già làng, trưởng tộc, trưởng họ, những người có uy tín nhất trong cộng đồng người Tày dâng mâm cúng bao gồm các sản vật do chính bàn tay lao động cần cù của đồng bào Tày nơi đây làm ra, bao gồm gà trống tơ luộc nguyên con, con lợn cắp nách luộc nguyên con, ngan hoặc vịt luộc nguyên con, hoa quả; chuối, quýt… vàng mã, giấy bảng, hương…
Trong ngày hội, phần lễ tương đối đơn giản. Giữa bãi rộng, người ta dựng một cây nêu bằng cây bương to, có gắn một vòng tròn dán giấy đỏ (biểu tượng mặt trời). Dưới chân cây nêu là những mâm lễ của làng và của các gia đình thành kính dâng lên cúng thần, báo cáo thành quả trong một năm lao động sản xuất, cảm ơn thần nông đã phù hộ, mời thần về dự hội với con cháu… cầu mong cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tốt tươi…
Sau lễ cầu khấn, ông chủ lễ hội gióng lên hồi chiêng bắt đầu phần hội. Trò chơi ném còn thu hút đông đảo mọi người tham gia. Quả còn được làm bằng vải, buộc nơ, trang trí, thêu rất đẹp. Ai cũng có quyền được ném còn, ai ném trúng được thưởng quà lưu niệm và chén rượu lộc. Sau đó diễn ra cuộc thi ném còn giữa các đội ở chín thôn bản.
Ðồng thời, lễ hội diễn ra các trò chơi như đu quay, đẩy gậy giữa các đội ở các thôn. Các thôn cử ra các chàng trai khỏe mạnh đại diện tham gia. Trong vòng người đông đúc reo hò, cổ vũ, các chàng trai thi đấu hết mình để đem vinh quang cho thôn, bản và thể hiện mình trước các thôn nữ… Tiếp đó là hội diễn văn nghệ. Các đoàn mang đến lễ hội tiết mục văn nghệ đặc sắc nhất để thi tài.
Các điệu múa Tày, múa xuống đồng, múa địu, múa gieo hạt, múa thu hoạch, múa lên nương… thể hiện những nét uyển chuyển, quyến rũ. Các tiết mục ca hát ca ngợi Ðảng, Bác Hồ, quê hương, đất nước đổi mới, đặc biệt là hát giao duyên tình yêu lứa đôi, hẹn hò nghe bồi hồi, xao xuyến. Trong lễ hội, trai gái gặp nhau làm quen, tìm hiểu, thử tài nhau qua các hoạt động văn hóa – văn nghệ, tỏ tình, hẹn hò nhau trong các buổi chợ phiên…
Kết thúc lễ hội vào buổi hoàng hôn là hội xòe, sau khi đốt một đống lửa to, tất cả mọi người tay nắm chặt tay hòa mình vào điệu xòe. Lễ hội lồng tồng của đồng bào Tày được tổ chức đều đặn vào ngày rằm hằng năm đã tạo ra sân chơi vui vẻ, lành mạnh, ý nghĩa vào dịp Tết, quảng bá văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc, giúp mọi người hướng về cội nguồn dân tộc.
Lễ hội đã trở thành điểm nhấn văn hóa hấp dẫn khách du lịch tới tham quan, tham gia, tìm hiểu nét đẹp văn hóa lễ hội. Ðiệu xòe Tả Chải được tổ chức trong lễ hội lồng tồng hằng năm và các ngày vui của đồng bào Tày đã trở nên nổi tiếng.
Du khách đã đến Bắc Hà ai cũng muốn xòe. Chính vì vậy, các nghệ nhân văn hóa ở thôn Na Kim, điển hình là gia đình ông Vàng Seo Pao đã truyền dạy cho các thanh niên nam nữ trẻ điệu múa, điệu trống, kèn, hát giao duyên, thành lập đội xòe. Khách sạn Sao Mai, khách sạn lớn nhất của Bắc Hà, đã thuê đội xòe biểu diễn phục vụ khách du lịch vào 21 giờ tối đến 21 giờ 30 phút hoặc 22 giờ các tối ngày thứ bảy và chủ nhật phục vụ khách du lịch, đặc biệt là khách quốc tế.
Không chỉ có lễ hội lồng tồng, hội xòe, đồng bào Tày xã Tả Chải còn tổ chức nhiều lễ, hội khác như lễ cúng rừng vào ngày 2-2 âm lịch và lễ cơm mới vào tháng 10 âm lịch sau khi thu hoạch vụ mùa. Trong ba ngày liên tục, các bản cấm người lạ, người trong thôn vào rừng và trong ba ngày mọi người nghỉ việc đồng áng. Mỗi thôn đồng bào đều làm miếu ở khu rừng cấm của thôn cúng thần rừng vào ngày 2-2 âm lịch.
Ngày lễ đến, các gia đình góp tiền mua đồ cúng, thức ăn. Mâm cúng cũng gồm con gà, con lợn, con ngan để nguyên con sống, chọc tiết cúng thần rừng, sau đó luộc chín cúng cùng mâm ngũ quả. Các cụ cao tuổi có uy tín nhất thôn, bản thay mặt đồng bào cúng tế thần rừng, báo cáo thành quả, mời thần rừng nhận lễ cảm ơn, cầu mong thần rừng phù hộ, xua đuổi tà ma, thú dữ, giữ cho thôn bản yên bình. Sau đó mọi người thắp hương, cùng thề bảo vệ rừng, trồng rừng và bàn bạc thống nhất các quy định bảo vệ rừng. Ðây là lễ hội có ý nghĩa góp phần bảo vệ và phát triển rừng, giữ cho thôn bản xanh tươi, trù phú, ấm no.
Sau gần một năm lao động sản xuất vất vả, thu hoạch ngô, lúa xong, vào tháng 10 âm lịch, các gia đình xã Tả Chải tổ chức lễ cơm mới, mời anh em, bạn bè, họ hàng về dự. Mỗi gia đình dành một thửa ruộng nhỏ để trồng lúa nếp. Lúa nếp chắc hạt, gặt về giã cốm. Cốm là món ăn ngon và là đồ cúng quan trọng nhất trong mâm cúng cùng với thịt gà, lợn, hoa quả và xôi bảy mầu (xôi bảy mầu được làm từ gạo nếp vo kỹ ngâm với nước mầu được làm từ loại cây mầu mọc ở rừng).
Các gia đình dâng mâm cúng, báo cáo với tổ tiên thành quả sản xuất vụ mùa, dâng lễ cảm ơn tổ tiên, thần nông phù hộ và nguyện cầu vụ mùa tới cây lúa, cây ngô xanh tươi, chắc hạt, bắp to, được mùa, cuộc sống ấm no, phồn thực, con cháu khỏe mạnh thành đạt…
Sau đó mọi người vui tiệc, bàn bạc, trao đổi kinh nghiệm làm ăn, kinh nghiệm sống, động viên nhau vươn lên trong cuộc sống.
Vùng đồng bào Tày xã Tả Chải nằm tiếp giáp trung tâm huyện lỵ, điểm du lịch văn hóa Mông Bản Phố, có đường giao thông thuận tiện, phong cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hữu tình, khí hậu trong lành, mát mẻ. Huyện Bắc Hà quan tâm đầu tư phát triển du lịch văn hóa, mô hình điểm du lịch cộng đồng ở vùng Mông Bản Phố và vùng đồng bào dân tộc Tày xã Tả Chải và Na Hối để bà con dân tộc Tày, Mông nơi đây đoàn kết, hợp tác làm du lịch và hưởng lợi từ du lịch.
Bắc Hà đã đầu tư triển khai mở và nâng cấp hai tuyến đường du lịch từ trung tâm huyện – Tả Chải – Bản Phố. Sắp tới, huyện tiếp tục đầu tư vốn phát triển làng nghề nấu rượu và dệt thổ cẩm, làng văn hóa Mông Bản Phố, làng văn hóa Tày Na Lo, hồ sinh thái Na Cồ (Tả Chải) phục vụ du lịch.
Ðể bảo tồn và phát triển nền văn hóa dân tộc xã Tả Chải và đồng bào dân tộc Tày nói riêng, góp phần xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội, đặc biệt là bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc Tày, văn hóa lễ hội với du lịch bền vững, nâng cao đời sống đồng bào mà vẫn giữ được bản sắc văn hóa truyền thống, Nghị quyết Ðại hội Ðảng bộ xã Tả Chải lần thứ 21, nhiệm kỳ 2005-2010 đã xác định Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc gắn với du lịch là nhiệm vụ quan trọng. Phát triển văn hóa gắn với phát triển mô hình du lịch văn hóa cộng đồng là mũi nhọn “đột phá” xóa đói, giảm nghèo bền vững.
Xã Tả Chải tập trung tuyên truyền, vận động đồng bào ở chín thôn, bản hưởng ứng thực hiện dự án đầu tư xây dựng và phát triển các làng văn hóa – du lịch Tày Tả Chải ở khu rừng cấm Na Cồ, Nậm Cáy… thành lập đội xòe ở 9/9 thôn, bản và đội văn hóa – văn nghệ dân tộc, phối hợp các công ty, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch tổ chức các buổi hội xòe phục vụ khách du lịch.
Phối hợp các xã lân cận như Na Hối, thị trấn, Thải Giàng Phố, Bản Phố, Lầu Thí Ngài và các công ty, tổ chức hoạt động du lịch trong nước và quốc tế, triển khai các chương trình phát triển du lịch như chương trình du lịch văn hóa, du lịch hướng về cội nguồn. Huy động mọi nguồn lực xã hội thực hiện bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc Tày, đặc biệt là văn hóa lễ hội.
Ðồng thời chú trọng thực hiện công tác bảo đảm trật tự – an toàn – xã hội, an ninh – quốc phòng luôn ổn định để Tả Chải, vùng đồng bào dân tộc Tày trở thành điểm du lịch văn hóa hấp dẫn.
