Di sản thiên nhiên thế giới Phong Nha-Kẻ Bàng (PNKB) hiện có khu bán hoang dã dành cho linh trưởng độc đáo nhất thế giới với diện tích 18ha, có hàng rào điện tử bao quanh. Đây là dự án của Hội động vật (HĐV) Frankfurt (Đức) dành riêng cho Phong Nha – Kẻ Bàng.
Gặp chuyên gia linh trưởng
Bernhard Forster là chuyên gia linh trưởng của HĐV Frankfurt, phụ trách dự án này đã 3 năm nay. Ông thổ lộ: “Việc chọn PNKB cho dự án linh trưởng là bởi di sản này có nhiều phát hiện sinh học đáng chú ý trên thế giới. Khu vực rộng lớn này là quê hương của 10 loài linh trưởng, trong đó có voọc Hà Tĩnh, voọc chà vá chân nâu quý hiếm. Khu vực có hệ sinh cảnh với đầy đủ thức ăn cho linh trưởng phát triển tốt nên chúng tôi chọn nơi đây thực hiện dự án”.
Theo Bernhard Forster, khu bán hoang dã là khâu quan trọng trong quá trình tái hòa nhập linh trưởng nhưng không phải là khâu cuối cùng, bởi chương trình tái hòa nhập có chiến lược rõ ràng và dài hạn.
Theo kinh nghiệm của các chuyên gia, đây là cách tốt nhất và hiệu quả nhất trong công tác bảo tồn linh trưởng. Để đạt hiệu quả đó, ông Bernhard Forster có rất nhiều việc phải thực hiện là: nghiên cứu, giám sát linh trưởng khu bán hoang dã; khảo sát linh trưởng ở PNKB để tìm ra các quần thể hoang dã và địa điểm tái hòa nhập thích hợp; thiết lập và thực hiện các chương trình bảo vệ rừng, đặc biệt là tìm nơi tái hòa nhập phù hợp. Khâu cuối cùng là tái hòa nhập vào PNKB và công tác giám sát sau thả.
Dự án khu nuôi thả bán hoang dã dành riêng cho linh trưởng có giá trị 98.000 USD, đặt tại khu vực Núi Đôi (thuộc PNKB) có diện tích 18ha với chu vi hàng rào 1.800m, 800 cột bê tông, 5.100m2 lưới B40 và 2.000m dây điện. Công tác xây dựng được thực hiện nghiêm ngặt nhằm giữ nguyên hiện trạng các loài thực vật là thức ăn của linh trưởng. Các chuyên gia đã bảo lưu tốt từng gốc cây ngọn cỏ, giữ thuần khiết hai dòng suối dưới chân núi là nguồn nước sinh hoạt ưa thích của linh trưởng.
Theo ông Pagel, Giám đốc vườn thú Cologne (Đức), đây là khu bán hoang dã dành cho linh trưởng không nơi nào trên thế giới có được bởi tính độc đáo của nó là được xây dựng trên chính quê hương các loài linh trưởng quý hiếm.
Đưa linh trưởng về với thiên nhiên
Hiện tại, khu này đã cho thả 8 con linh trưởng quý hiếm voọc Hà Tĩnh (còn gọi là voọc gáy trắng) là loài cần bảo vệ đặc biệt, có tên trong Sách đỏ Việt Nam và thế giới. Chúng có khu vực phân bố phổ biến tại PNKB và khu bảo tồn liền kề Hin Nậm Nô của Lào.
8 con voọc này là thế hệ F2 được sinh ra từ môi trường nuôi nhốt ở Trung tâm cứu hộ linh trưởng Vườn Quốc gia Cúc Phương. Bố mẹ chúng được cứu hộ từ những tay thợ săn địa phương. Những ngày đầu mới về khu vực bán hoang dã này, 8 con linh trưởng (gồm 6 con cái, 2 con đực) được gắn chíp điện tử. Mới đầu, chúng chưa hòa hợp với môi trường thiên nhiên mới nên thấy người chúng cứ lẩn quẩn theo đòi ăn, đòi uống nước vì đã quen được “phục vụ” tại Cúc Phương. Các chuyên gia phải mất nhiều tháng liền để huấn luyện chúng thích nghi với môi trường mới.
Ở Vườn Quốc gia Cúc Phương, cứ mỗi bữa ăn, người ta đánh kẻng và điều này trở thành phản xạ có điều kiện, ăn sâu vào thói quen của linh trưởng. Ở khu bán hoang dã có đầy đủ thức ăn xanh, linh trưởng vẫn khó thích ứng, vậy nên các chuyên gia đã phải dùng cách đánh kẻng và tập cho chúng nhận biết từng loại lá trong khu vực. Tiếp đó, người ta cũng huấn luyện chúng bớt dần, rồi triệt tiêu hành vi phản xạ có điều kiện.
Đến nay đã hơn 3 tháng, 8 con voọc gáy trắng bắt đầu thuần thục với cuộc sống ngoài tự nhiên, chúng đã thấy e ngại khi bóng người xuất hiện. Gia đình voọc hình thành 2 nhóm, mỗi nhóm có 3 con cái và một con đực làm đầu đàn. Khu vực Núi Đôi được phân chia lãnh thổ bằng nước tiểu của con đực đầu đàn, đôi khi chúng “cãi vã” nhau bằng động tác rung cây và những tiếng hú vang rừng.
Năm 2008, nơi này sẽ tiếp nhận thêm 48 cá thể linh trưởng khác. Theo các chuyên gia, khu vực Núi Đôi có thể đáp ứng điều kiện sinh sống tốt nhất cho hàng trăm con linh trưởng. Và trong tương lai, Núi Đôi sẽ mở cửa để đón khách du lịch. Một ngày không xa, du khách sẽ được tận mắt chiêm ngưỡng những thế hệ linh trưởng được sinh ra trong môi trường bán hoang dã đầu tiên ở Việt Nam.
