ThienNhien.Net – Theo quy hoạch của Bộ Công nghiệp về các dự án thủy điện(DATĐ) vừa và nhỏ toàn quốc, hiện nay tại nhiều địa phương các nhà đầu tư đã, đang và sẽ tiến hành nhiều DATĐ qui mô vừa và nhỏ. Hà Tĩnh có DATĐ Hương Sơn đang thi công, Rào Àn 1 và 2, Ngàn Trươi chuẩn bị triển khai…Thủy điện (TĐ) được coi là nguồn năng lượng sạch và rẻ. Nếu như TĐ “ chỉ làm mất một ít đất rừng” và đem lại “ rất nhiều lợi ích” như nhà đầu tư nói, tại sao chính quyền và nhân dân xã Sơn Kim lại “ phản đối quyết liệt”và có văn bản kiến nghị không nên thực thi các DATĐ?
Thủy điện ở Hà Tĩnh: Cảnh báo thảm họa môi trường (Kỳ 1)
Đánh giá thiếu chính xác
Đi trên quốc lộ 8A, qua cửa khẩu Quốc tế Cầu Treo sang Lào khoảng 10km, nhìn bên phía tay phải sẽ thấy một nhà máy TĐ hoang tàn, “chết tươi” sau lũ quét 2002! Những nhà làm TĐ đã tìm hiểu xem công trình này do lũ quét phá hủy hay không có nước để hoạt động? Nhà máy TĐ này chỉ cách TĐ Hương Sơn, Rào Àn 1 và Rào Àn 2 không quá 10km theo đường chim bay! Người Lào cho biết nhà máy thủy điện này do Công chúa Thái Lan giúp xây dựng để cung cấp điện cho Cửa khẩu Nậm Phao và thị trấn Lạc Xao, tỉnh Bolikhamxay. Những nhà đầu tư làm TĐ nếu nhìn thấy hẳn phải suy nghĩ. Người ta đã không đánh giá chính xác và lường trước được những hiểm họa có thể xảy ra cho công trình và môi trường nên mới gặp tình cảnh đó.
Khi khảo sát, đánh giá để lập dự án, theo Công ty cổ phần Thủy điện Hương Sơn, diện tích đất cần huy động là 105ha, nhưng đến thời điểm hiện nay, theo ông Nguyễn Minh Đăng, phó chủ tịch huyện Hương Sơn, con số rừng bị mất là 225ha; còn ông Việt chủ tịch xã Sơn Kim 1 là “gần 300ha và chưa dừng lại ở con số đó”!
Ông Đăng nói: “Lúc đầu nhân dân Hương Sơn rất hào hứng với dự án này, với hy vọng cuộc sống sẽ tốt hơn, kinh tế xã hội phát triển. Họ nói khởi công xây dựng 3 năm, đến cuối năm 2006 là phát điện. Nhưng mới đây đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh đi giám sát báo cáo với cử tri là mới được khoảng 50% công việc, do địa hình phức tạp, đèo dốc và thời tiết không thuận lợi, không lường được những yếu tố khó khăn trở ngại trong quá trình thi công”.
Tổng diện tích cho công trình theo dự kiến ban đầu là 1.050.000m2, tháng 04/2007 đề nghị cấp bổ sung thêm 1.112.100m2. Như vậy, tổng diện tích đất dự án sử dụng là 2.162.100m2. Con số đó đã chính xác và dừng lại hay chưa?
Báo cáo ĐTM của Viện Khoa học Thủy lợi, tháng 03/2004, nói thời gian thi công ngắn, chỉ 1 – 2 năm, nên tác động tiêu cực đến môi trường là không đáng kể. Đến nay đã gần 4 năm chưa hoàn thành đuợc ½ khối lượng công việc, và chưa biết khi nào mới hoàn tất việc xây dựng! Vậy tính chính xác của các dự báo thể hiện trong hồ sơ về TĐ Hương Sơn có đáng tin cậy?
 Công trường thủy điện Hương Sơn trong một ngày mưa mù. Hầu như không hề có bóng dáng công nhân và máy móc thi công. (Ảnh: ThienNhien.Net) |
Tận mắt nhìn thấy công trường còn ngổn ngang, đường sá bị sạt lở hàng chục chỗ, đập tràn mới đổ xong móng; còn các hạng mục khác thì vẫn chưa thấy gì rõ ràng. Bạt núi mở đường làm sạt lở, đất đá bên taluy dương được đổ sang taluy âm, khiến cây rừng chết. Con đường từ Trung tâm Điều độ đến đập tràn gần 30km chưa hề được trải nhựa, ngổn ngang đất đá và bùn lầy, nguy cơ bị sạt lở rất lớn. Ông Việt tỏ ra rất bi quan: “ Như lời họ nói thì đến bây giờ đã phát điện, nhưng thi công mấy năm mới đổ được cái móng như sân chơi! Rừng bị phá, đường thì mưa là sạt lở, hốt đi mưa lại sạt lở. Sạt lở cả mảng, có khi cả mái rú chứ không phải ít đâu!”.
Báo cáo ĐTM tháng 03/2004 của dự án không có phần “Tham vấn ý kiến cộng đồng”, còn báo cáo ĐTM bổ sung tháng 4/2007 mục “Tham vấn ý kiến cộng đồng” ghi rõ: “Cam kết rằng các số liệu cung cấp trong báo cáo ĐMT bổ sung của DATĐ Hương Sơn có tính chính xác cao” nhưng đọc kỹ các tài liệu liên quan đến dự án này thấy có rất nhiều vấn đề.
Về địa danh hành chính đã thấy chưa chính xác. Trên bản ĐTM, DATĐ Rào Àn 1 và Rào Àn 2 sẽ thực hiện trên suối Giao An, phía bên trái cầu Nước Sốt trong khi hai xã Sơn Kim 1 và Sơn Kim 2 đều không có suối Giao An, mà chỉ có suối Rào Àn. “ Có lẽ họ ngồi ở đâu đó viết chứ không đi thực địa! Như rứa thì báo cáo ĐTM của họ có đáng tin không? Sống ở đây từ nhỏ, đọc hồ sơ của Công ty Cổ phần Thủy điện Giao An tui tìm không ra cái tên Giao An. Tui nói với họ ở đây chỉ có Rào Àn, còn nếu các anh nói Giao An thì là các anh nói ở mô đó, chứ Sơn Kim 1 và Sơn Kim 2 không hề có cái tên Giao An mô hết! Địa danh đó không có trên đất chúng tôi. Họ ngồi ở mô đó viết, chứ có biết gì đến thực địa! ” – Ông Việt nói tiếp.
Ông Nguyễn Minh Đăng, phó chủ tịch huyện Hương Sơn cho biết: “ TĐ Hương Sơn khảo sát đánh giá không đầy đủ. Chưa có tổ chức hay nhà khoa học nào xem xét, đánh giá ĐTM và lợi hại TĐ Hương Sơn”.
Nhà đầu tư cam kết nhiều thứ bảo vệ môi trường khi thi công. Nhưng ông Việt nói là “ họ đào đất, bạt núi bên ni đổ sang bên tê chứ không phải chở đất đi đổ nơi khác”!
Hội đồng Thẩm định Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Tĩnh phê duyệt báo cáo ĐTM này. Câu hỏi của dân Hương Sơn là cơ quan nào chịu trách nhiệm kiểm tra, giám sát chất lượng môi trường và ai chịu trách nhiệm nếu môi trường bị tàn phá và xảy ra thảm họa?
Không đồng tình
Nhà đầu tư quan tâm đến lợi nhuận, còn dân và chính quyền địa phương thì lại quan tâm đến môi trường bị tàn phá. Đây là xung đột giữa cộng đồng lớn và một nhóm lợi ích nhỏ.
Nếu “Công trình TĐ Hương Sơn có ưu điểm nổi bật là hầu như tác động tiêu cực về hoạt động kinh tế rất ít không đáng kể chỉ mất một ít đất rừng, trong khi đó cái được thì rất nhiều” như Báo cáo ĐTM của TĐ Hương Sơn viết, thì tại sao dân và chính quyền xã Sơn Kim 1 lại phản đối gay gắt? Chủ đầu tư cho rằng mục tiêu kinh tế kỹ thuật của dự án nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu cần thiết về điện năng phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thương mại, du lịch…trên địa bàn huyện Hương Sơn. Báo cáo ĐTM tháng 03/2004 của Viện Khoa học Thủy lợi có đoạn: “Tác động của công trình còn là điều tiết dòng chảy ở hạ du về mùa khô, nuôi trồng thủy sản, giải quyết việc làm, cải thiện và phục hồi điều kiện vi khí hậu và tạo cảnh quan môi trường phụ vụ cho tua du lịch sinh thái”. Mục tiêu tốt đẹp như thế tại sao dân không vui lòng đón nhận?
Dân và chính quyền địa phương có lý do để lo ngại. Ông Việt gay gắt “Chúng tôi chẳng có hồ sơ gì về TĐ Hương Sơn. Lúc đầu họ nói chỉ mất 105 ha rừng, giờ không phải 200ha mà thực tế phải gần 300ha rồi! Tác động mô thì không biết, chứ dòng sông nước đục ngầu. Từ khi khởi công TĐ đến nay người dân Hương Sơn phải chịu cảnh nước đục. Dân phản đối kịch liệt khi đồng chí phó Chủ tịch HĐND về tiếp xúc với cử tri. Họ không đồng tình vì cánh rừng đại ngàn bên phải cầu Nước Sốt là TĐ Hương Sơn, nay bên trái cầu Nước Sốt cũng là khu rừng nguyên sinh khác lại dự định xây thêm TĐ Rào Àn 1 và Rào Àn 2. Cái chi chứ phòng chống lũ quét chắc là không đảm bảo được nữa. Khu rừng 10.000ha đã đưa vào diện rừng phòng hộ đầu nguồn xung yếu, và cũng đã có kế hoạch đưa khu vực này thành khu dự trữ sinh quyển của thế giới. Lòng hồ TĐ là rừng đại ngàn nguyên sinh. Còn một chút rừng nữa mà chúng ta phá là hết. Họ nói thi công 2 năm, nhưng bây giờ gần 4 năm chưa được một nửa. E rằng 5 năm nữa cũng chưa phát điện được. Họ nói làm đường không xả đất đá xuống sông suối, phải bảo vệ rừng. Nhưng khi làm đường thì xúc bên ni đổ bên tê. Về nguyên tắc là làm đường phải xúc đất đá đổ nơi khác, nhưng họ đổ xuống sông suối! Làm đục nước, tắc nghẽn suối, tạo thành những cái đập nước tạm thời như thế gây nguy cơ lũ quét. Mở đường thì phải phá rừng. Xây dựng đường dây 110KV cũng phải phá rừng. Đào đường làm cây cối chết hết! Nhìn lũ quét cuốn cát và đá vùi lấp hơn 100ha đất nông nghiệp mới thấy rất là khủng khiếp”!
 Mối nguy cơ đe dọa đa dạng sinh học từ công trình thủy điện lộ diện rõ ràng (Ảnh:ThienNhien.Net) |
Người ta lo ngại khi mở đường làm TĐ, sẽ rất thuận lợi cho lâm tặc chặt phá, vận chuyển gỗ và săn bắt động vật. Đây là nguy cơ làm suy thoái và phá vỡ đa dạng sinh học. “TĐ cũng cần, điện cũng cần, nhưng 2 nhà máy TĐ Rào Àn 9MW và 12 MW có bằng nguồn lợi cả cánh rừng mang lại cho chúng ta không? Có bằng một trận lũ quét tiêu tan hàng trăm tỷ đồng không? Công trình đó đem lại cho xã hội lợi ích gì, giải quyết công ăn việc làm ra sao? Chúng tôi không nghe nói gì về phân chia lợi ích để thông báo cho dân biết. Để cánh rừng đó cho mục đích khác, bảo vệ môi trường, tốt hơn là làm TĐ” – ông Việt kết luận.
Người dân ít được học hành vẫn biết rõ thế nào là hiểm họa của lũ quét. Họ nói những đập nước tạm thời trên sông suối sẽ bị vỡ khi dòng nước đạt đến ngưỡng nào đó, rồi đổ xuống và gây vỡ các đập khác theo hiệu ứng đô-mi-nô, tạo thành cơn lũ quét. Như lũ quét ở thị xã Lai Châu năm 1990, do sạt lở lấp dòng chảy tạo hồ chứa tạm thời, chỉ với lượng mưa 223mm, đã tạo ra cơn lũ quét cuốn phăng toàn bộ phần thấp nhất của thị xã, làm chết 104 người, bị thương 200 người, hư hỏng 14.300m2 nhà, vùi lấp 300ha đất nông nghiệp. Thiệt hại tính theo thời điểm năm 1990 là 22 tỷ đồng. Rồi lũ quét tại thị trấn Mường Lay, Lai Châu năm 1994, cũng do đất đá trượt lở xuống lòng sông suối, chặn dòng chảy tạo thành đập nước tạm thời, quét đi một phần thị trấn, làm thiệt mạng 17 người, bị thương 34 người.
Một số người dân Sơn Kim 1 và Sơn Kim 2 nói “Những người có tiền góp cổ phần đầu tư xây dựng TĐ ở đây chỉ quan tâm đến lợi ích kinh tế của họ mà thôi. Họ phân tích theo giá trị kinh tế, nhưng chúng tôi không tính theo cái đó, chúng tôi quan tâm đến rừng bị phá, môi trường bị hủy hoại. Họ ở đâu đến đây, chắc chắn trước hết vì lợi ích của họ, chứ không phải vì lợi ích của dân Hương Sơn. Nếu những nhà đầu tư có nhà cửa vợ con, mồ mả cha mẹ ở đây, họ có dám làm TĐ vùng này không?”.
Theo ông Lê Công Lương, phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội khoa học và kỹ thuật Hà Tĩnh, thì dân và chính quyền xã không đồng tình, có văn bản gửi cấp trên và các ngành hữu quan. Ông Lương nói không chỉ TĐ Hương Sơn mà cả TĐ Rào Àn 1 và Rào Àn 2, Ngàn Trươi cũng thế, phải thận trọng sau các thảm họa. Tăng nguồn cung cấp điện và phát triển kinh tế xã hội là cần thiết, nhưng phải bảo đảm sinh thái bền vững và tránh thảm họa xảy ra. Tiến độ xây dựng TĐ Hương Sơn quá chậm, gây xói mòn và sạt lở đất. Mở rộng thêm lòng hồ so với dự tính ban đầu sẽ khác đánh giá ảnh hưởng ban đầu.
Ông Việt rất bức xúc: “ TĐ Hương Sơn đang dở dang, kéo dài, nay lại dự định làm TĐ Rào Àn 1 và 2. Vô TĐ Hương Sơn mới thấy cảnh tan hoang. Tác hại và ảnh hưởng đến môi trường hết sức nguy hiểm. Rủi ro mà bể hai cái đập TĐ hai bên cầu Nước Sốt thì hạ lưu Hương Sơn rất nguy hiểm!”.
Ông Việt cho biết người dân rất sợ lũ quét. Nguyện vọng của dân muốn giữ lại cánh rừng đó, thứ nhất là để phòng chống lũ quét, thứ hai là làm lá phổi xanh, thứ ba là để điều tiết nguồn nước. Bản thân dân Sơn Kim từng là dân chặt gỗ mà họ còn ý thức được việc phải bảo vệ rừng. Họ không muốn phá rừng làm TĐ.
Mặc dù vậy, trong báo cáo ĐTM bổ sung của TĐ Hương Sơn tháng 4/2007 vẫn ghi rõ ý kiến của UBND xã Sơn Kim 1 là: “Chúng tôi hoàn toàn đồng tình cao về việc quy hoạch xây dựng nhà máy TĐ tại địa bàn xã”! Điều này cho thấy tính chính xác của báo cáo ĐTM đáng tin cậy như thế nào!
Ông Việt cho biết “DATĐ Hương Sơn đã xâm hại và đang tiếp tục đe dọa xâm hại tới lợi ích của cộng đồng dân cư. Nhiều người muốn khởi kiện ra tòa”.
Báo cáo ĐTM mà chúng tôi có, ghi tháng 3/2004; báo cáo ĐTM bổ sung tháng 4/2007. Theo ông Việt và Trung tâm Nghiên cứu Sinh thái Nhân văn Vùng cao (CHESH) thì TĐ Hương Sơn bắt đầu thi công năm 2002! Nghĩa là tiền trảm hậu tấu trước 2 năm!
Có lẽ báo cáo ĐTM chỉ làm hài lòng nhà đầu tư và người phê duyệt DA mà thôi. Chẳng lẽ một cơ quan được thuê ĐTM lại không làm vui lòng người bỏ tiền ra thuê?
Nếu DATĐ Rào Àn 1 và Rào Àn 2 được phê duyệt và thi công, thì bức tranh về môi trường ở Hương Sơn và cả Hà Tĩnh sẽ trở nên ảm đạm hơn. Liệu lần này người ta có phớt lờ ý kiến của chính quyền địa phương và nhân dân? Đọc kỹ sẽ thấy các báo cáo ĐMT na ná như nhau, phần khác nhau chỉ là những con số, ngồi một chỗ cũng có thể viết được, đáng ngạc nhiên là không biết tại sao vẫn được “phê duyệt”!
