Bồ kết có tên khoa học là <i>Gleditschia australis Hemsl</i>. Người ta thường sử dụng quả bồ kết chín khô (còn gọi là tạo giác). Hạt bồ kết lấy ở quả bồ kết chín đã phơi hay sấy khô còn gọi là tạo giác tử. Gai bồ kết hái ở thân cây bồ kết, đem về phơi hay sấy khô còn gọi là tạo thích. Vào tháng 10-11, quả chín, hái về phơi khô. Khi mới hái quả có màu xanh hay hơi vàng, phơi và để lâu có màu đen bóng.
Gai bồ kết có thể thu hái quanh năm nhưng tốt nhất vào các tháng 9 đến tháng 3 năm sau; hái về phơi khô hoặc nhân lúc gai còn đang tươi, thái mỏng rồi mới phơi hay sấy khô.
Trong dân gian có một vài bài thuốc như sau:
– Bệnh méo mồm do trúng gió: Lấy khoảng 10 quả bồ kết nướng giòn, tán nhỏ mịn, trộn với loại dấm tốt (không để quá lâu hoặc bị vẩn đục) cho vừa dẻo. Miệng méo về bên trái thì đắp má bên phải và ngược lại. Khi nào khô thì hòa thêm dấm cho vừa dẻo để đắp. Cách này có tác dụng với người mới bị bệnh.
– Bệnh trĩ: Lấy 15 quả bồ kết cho vào nửa xô nước đun sôi kỹ rồi đổ ra chậu, đợi đến khi nước bớt nóng, có thể thò tay vào được thì cho người bệnh ngồi vào chậu để ngâm. Đến khi nước nguội thì lấy tay đẩy trĩ cho thụt vào và băng lại để giữ. Đồng thời lấy 5 quả bồ kết tẩm sữa nướng giòn, tán nhỏ mịn, hòa với mật, đường đặc cho vừa dẻo. Viên hỗn hợp trên thành từng hạt như hạt đậu, mỗi ngày uống 20 viên, uống hết chỗ thuốc đó thì thôi.
– Bí đại tiện: Lấy 200 hạt bồ kết không mọt, không sâu, tẩm sữa rang vàng, tán nhỏ mịn hòa với mật, làm thành các viên có kích thước bằng hạt đậu to, mỗi lần uống 30 viên sau bữa ăn khoảng 30 phút.
– Ghẻ lở lâu năm: Lấy khoảng 10 quả bồ kết nhét vào dạ dày lợn (đã rửa sạch) rồi đem buộc kín và nấu chín. Sau đó vứt bỏ bồ kết và ăn hết dạ dày lợn. Sau khi uống thuốc này, bệnh nhân sẽ bị đi ngoài lỏng nhưng không có gì đáng ngại.
– Chữa người bị chết đuối: Khi vớt người bị nạn lên, nếu thấy dưới mỏ ác còn hơi ấm thì hãy lấy bồ kết bọc trong tờ giấy bản hoặc vải rất mỏng, nhét vào hậu môn nạn nhân. Một lúc sau, nếu thấy có nước chảy ra từ hậu môn thì có thể cứu được.
– Thuốc chữa ho: bồ kết 1g, quế chi 1g, đại táo(táo đen) 4g, cam thảo 2g, sinh khương 1g, nước 600ml, sắc còn 200ml chia làm 3 lần uống trong ngày.
– Chữa nhức răng, sâu răng: Quả bồ kết tán nhỏ, đắp vào chân răng, hễ chảy dãi thì nhổ đi.
– Chữa trẻ con chốc đầu, rụng tóc: Bồ kết đốt ra than, tán nhỏ rửa sạch vết chốc, rồi đắp than bồ kết lên.l Chữa đi lỵ lâu ngày: Hạt bồ kết sao vàng, tán nhỏ, dùng làm hồ nếp viên bằng hạt ngô. Ngày dùng 10 -20 viên, dùng nước chè đặc mà chiêu thuốc (nên uống vào buổi sáng sớm khỏi mất ngủ).
– Chữa phụ nữ sưng vú: Gai bồ kết thiêu tồn tính 40g, bạng phấn 4g. Hai vị đều tán nhỏ, trộn đều, mỗi lần uống 4g bột này.
Lưu ý: Trước khi nướng bồ kết phải cạo sạch vỏ ngoài. Khi tán phải tán thật nhỏ mịn và rây cho thật kỹ.
