Nhiều cây mọc hoang ở nước ta. Cây có hình dáng xinh xắn, hoa nở nhiều màu rất đẹp nên đã được trồng làm cây cảnh, đặc biệt chúng lại là những vị thuốc hay chữa trị được nhiều bệnh. Dưới đây xin giới thiệu một cây thuộc loại ấy có tên là cây dâm bụt.
Dâm bụt có hai loại là dâm bụt thường và dâm bụt kép, cả hai loại cây này đều được dùng làm cảnh hoặc được dùng làm hàng rào rất đẹp. Đặc biệt là cả hai loại này đều được sử dụng làm thuốc để chữa trị nhiều bệnh. Hầu như các bộ phận của cây như lá, hoa, rễ và thân cây đều có tác dụng trong trị liệu.
Dâm bụt thường
Là loại cây thân gỗ nhỏ, mọc thẳng đứng, có độ cao 1-3m. Mép lá có khía răng, hoa màu đỏ hồng, cũng có loại hoa màu trắng hồng, hình phễu mọc ở nách lá hay đầu cành, nhị nhiều ở trên một trụ dài hơn phễu hoa. Quả nang hình trứng hơi tròn, chứa nhiều hạt.
Đông y cho rằng với dâm bụt loại này vỏ rễ có vị ngọt, tính bình, có tác dụng điều kinh, tiêu viêm, chống ho và chữa nhiều bệnh như viêm tuyến mang tai, viêm kết mạc cấp, viêm khí quản, viêm đường tiết niệu, viêm cổ tử cung, bạch đới, kinh nguyệt không đều, mất kinh …
Hoa của dâm bụt có vị ngọt, tính bình, tác dụng thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, tiêu thũng khế huyết, cố tinh, sát trùng, chữa kinh nguyệt không đều, khó ngủ, hồi hộp, đái đỏ …
Lá dâm bụt có vị nhạt, nhớt, tính bình, tác dụng an thần, tẩy nhẹ, nhuận tràng, chữa viêm niêm mạc dạ dày, ruột, đại tiện ra máu, kiết lỵ, mụn nhọt, ghẻ lở, mộng tinh, đới hạ …
Dâm bụt kép
Dâm bụt kép cũng đẹp cả cây và hoa, người ta thường trồng làm cảnh hay làm hàng rào song cả lá, hoa, rễ, quả, vỏ cây và thân cũng đều làm thuốc chữa nhiều bệnh. Đây cũng là loại thân gỗ nhỏ, cao từ 2-3m, nhiều cành tạo thành bụi lớn, lá hình thoi, răng cưa, mép lá lớn và phân làm 3 thùy, gốc lá tù, đầu hơi nhọn, có cuống rất ngắn phủ lông mịn, kín. Hoa mọc đơn, màu trắng, hồng hay tía tím. Đài hoa nhỏ và 5 cánh rời, nhiều nhị. Quả nang hình trứng, hạt hình thận có lông tơ, mùa ra hoa, quả từ tháng 7-10.
Theo Đông y, hoa dâm bụt kép vị ngọt, tính bình, tác dụng thanh nhiệt lương huyết, giải độc, tiêu thũng, chữa kiết lỵ, tiêu chảy, bạch đới, xuất huyết. Liều trung bình mỗi ngày sắc uống từ 10-30g. Ngoài ra còn dùng chữa mụn nhọt, viêm mủ da, bỏng …
Vỏ thân và vỏ rễ dâm bụt kép có vị ngọt, hơi hàn, tác dụng thanh nhiệt, sát khuẩn chống ngứa, chữa kiết lỵ, tiêu chảy, bạch đới, thống kinh. Thuốc sắc với liều thường từ 3-10g. Ngoài ra còn dùng chữa bệnh ngoài da và Eczéema …
Lá dâm bụt kép được dùng làm trà uống, lợi tiêu hóa, trị ngứa và thuốc lợi tiểu …
Quả dâm bụt kép có vị ngọt, tính bình, tác dụng tiêu viêm đường hô hấp, tiêu đờm, dãi giảm đau, chữa cảm, ho, thở khò khè, đau đầu do thần kinh, chứng thiên đầu thống… Sắc với liều 10-15g mỗi ngày, có thể dùng trị rôm sảy.
Các bài thuốc có râm bụt
Chữa viêm tuyến mang tai: Lá dâm bụt 30g, sắc uống ngày 1 thang, chữa 3 lần. Nơi mang tai đau, dùng hoa dâm bụt 20g giã nát đắp ngoài.
Chữa viêm kết mạc: Rễ dâm bụt 30g, sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần, dùng 2-3 tháng.
Chữa kinh nguyệt không đều: Vỏ rễ dâm bụt 30g, lá huyết dụ 25g, ngãi cứu 10g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần/ ngày. Uống 3 ngày, uống trước hành kinh 7 ngày.
Chữa di tinh: Hoa dâm bụt 10g, hạt sen 30g. Sắc uống ngày 1 thang trong 10 ngày liền.
Chữa mất ngủ: Lá dâm bụt 15g, hoa nhài 12g. Sắc uống vào buổi chiều trong 5 ngày liền (dùng dâm bụt kép).
Chữa thống kinh: Hoa dâm bụt kép 5g, ngãi cứu 5g, bồ kết 3g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần trong 15 ngày liền trước kỳ kinh 20 ngày.
Chữa ho: Quả dâm bụt kép 5g, gừng 3g, nghệ 8g, ngãi cứu 8g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần trong ngày.
Chữa kiết lỵ: Hoa dâm bụt kép 10g, lá mơ lông 8g, trứng gà 8g (một quả). Đập trứng vào thuốc đã thái nhỏ, trộn đều, cho vào bát hấp cách thủy hoặc hấp cơm cũng được, ăn hết một lần, dùng 2-3 ngày sẽ hiệu quả.
